Sufiksy §23

Pieravažnaja boĺšaść zapazyčanych dziejaslovaŭ užyvajecca z sufiksam -ava- (-java-): dehradavać, faĺsifikavać, aryjentavać, prahnazavać, balansavać, cytavać, analizavać, iranizavać, kuĺtyvavać, kantaktavać, planavać, hrupavać, nacyjanalizavać, pryvatyzavać, deklaravać, likvidavać, aklimatyzavać, pierafrazavać, kvalifikavać, infarmavać, urbanizavać, katalizavać, funkcyjanavać, vajenizavać, kantraliavać, typizavać, parazitavać, finansavać, tyražavać, ihnaravać, reahavać, kansuĺtavać, prafiliavać, anhažavać, niervavać, abstrahavać, impartavać, debatavać, debiutavać, inśpiektavać, ekspartavać, rekanstrujavać, dyskutavać, pravakavać, finišavać.
Dziejasloŭny sufiks -irava- (-yrava-) užyvajecca: kali biez hetaha sufiksa ŭźnikaje amanimija dziejaslovaŭ z dziejaslovami z sufiksam -ava- (-java-): buksiravać – buksavać, paradziravać – paradavać, viziravać – vizavać, budziravać – budavać, haziravać – hazavać, kamandziravać – kamandavać, paziravać – pazavać, pasiravać – pasavać, tušyravać – tušavać, paryravać – paravać, paniravać – panavać, farmiravać – farmavać, apaniravać – apanavać; kali dziejasloŭ biez -ir- (-yr-) hubliaje svaju farmaĺnuju i siemantyčnuju akreślienaść: šakiravać, bisiravać, braviravać, harmaniravać, drapiravać, labiravać, hrasiravać, kuryravać, laviravać, dekaryravać, sierviravać, fantaziravać, lakiravać, študziravać, musiravać, tatuiravać i inš.; kali dziejasloŭ maje vuzkaterminalahičnaje značeńnie: manciravać, pasiviravać, aksidziravać, zandziravać, dekaciravać, staliravać, dempfiravać, juziravać, juściravać, parafiravać, dyfundziravać. U niekatorych vypadkach paralieĺna ŭžyvajucca dźvie formy: demaśkiravać – demaskavać, akupiravać – akupavać, kursiravać – kursavać, kaĺkiravać – kaĺkavać, baziravać – bazavać.
Sufiks -ava- (-java-) pišacca ŭ nieaznačaĺnaj formie i formach prošlaha času tych dziejaslovaŭ, jakija ŭ pieršaj asobie adzinočnaha liku hubliajuć hety sufiks i zakančvajucca na -uju (-juju): halasuju – halasavać, halasavaŭ, halasavala, halasavali, načuju – načavać, čarhuju – čarhavać, maliuju – maliavać, kamanduju – kamandavać, pakutuju – pakutavać, daślieduju – daśliedavać, buduju – budavać, rekamienduju – rekamiendavać, charaktaryzuju – charaktaryzavać.
Sufiks -iva- (-yva-) pišacca ŭ nieaznačaĺnaj formie i asabovych formach ciapierašniaha času dziejaslova, a taksama ŭ formach prošlaha času niezakončanaha tryvańnia paślia źbiehu zyčnych, apošni z jakich l, r abo n: padkreślivać, padkreślivaju, padkreślivaŭ, padkreślivali; padtrymlivać, adyhryvać, vyvietryvać, zapeŭnivać, adroźnivać.
Sufiks -va- pišacca ŭ astatnich vypadkach: vykonvać, vykonvaju, vykonvaŭ, vykonvali; adkazvać, vymiešvać, admiervać, zakančvać, zahadvać, adorvać, razbeščvać, padstreĺvać, razdumvać, zavajoŭvać, zaciarušvać, dahuĺvać, raźmiarkoŭvać, zabintoŭvać, raśpiloŭvać. U dziejaslovach vyjhravać i prajhravać pišacca sufiks -ava-.
Kali nieaznačaĺnaja forma dziejaslova zakončanaha tryvańnia zakančvajecca na -ić abo -jać z papiaredniaj halosnaj, to ŭ niezakončanym tryvańni pierad sufiksam -va- pišacca j: utaić – utojvać, supakoić – supakojvać, zasvoić – zasvojvać, uzbroić – uzbrojvać, napaić – napojvać, sklieić – skliejvać, abnadzieić – abnadziejvać; zasiejać – zasiejvać, abśmiajać – abśmiejvać, zapajać – zapajvać, nastajać – nastojvać.
Sufiks -jen- pišacca ŭ dziejeprymietnikach, utvoranych ad dziejaslovaŭ na -ić, -ci: adčynieny, vybielieny, zhublieny, supakojeny, spojeny, nakormlieny, kuplieny, spahanieny, skryŭlieny, zapylieny, dazvolieny, zroblieny, paznajomlieny, asilieny, zakliejeny, spalieny, śchilieny, raziaŭlieny, prastrelieny; źviezieny, pryniesieny, rastresieny, zaviedzieny, spradzieny, pakradzieny, apliecieny, miecieny.
Pry čarhavańni ŭ asnovie dziejaslova [s’] – [š], [z’] – [ž], [c’] – [č], [dz’] – [dž] u dziejeprymietnikach pišacca sufiks -an-: nasić – nošany, urazić – uražany, zaprasić – zaprošany, krucić – kručany, apiaredzić – apiaredžany.
Spalučeńnie halosnaj ja dziejasloŭnaj asnovy z sufiksam dziejeprymietnikaŭ -n- pišacca ŭ tych dziejeprymietnikach, jakija ŭtvorany ad dziejaslovaŭ na -jać-: pasiejany, raźviejany, zmuliany, ablajany, abstraliany, pavydumliany, abmianiany (ad abmianiać).
Sufiks -jec- (-ac-) pišacca ŭ nazoŭnikach mužčynskaha rodu. Pry źmianieńni slova halosny vypadaje: akrajec, indyjec, raziec, iściec (rodny sklon istca), plyviec, mściviec, viaskoviec, karmiliec, udaliec, bajec, bieĺhijec, nieznajomiec, kańkabiežac, avarac, zaparožac.
Sufiks -ic- (-yc-) pišacca ŭ nazoŭnikach žanočaha rodu i biehlaha halosnaha nie maje: vakolica, patylica, spadarožnica, mścivica, karmilica, roźnica, kirylica, knižyca.
Pamianšaĺna-laskaĺny sufiksaĺny komplieks -ičk- (-yčk-) pišacca ŭ nazoŭnikach žanočaha rodu, jakija ŭtvarylisia ad sloŭ z finaĺliu -ic- (-yc-): lieśvička, krynička, sunička, zavušnička, zapaĺnička, _palička (ad palica), siastryčka. U astatnich vypadkach pišacca pamianšaĺna-laskaĺny sufiksaĺny komplieks -ječk- (-ačk-): dziadziečka, buteliečka, lialiečka, ciotačka, halovačka, bulačka, palačka (ad palka), rečačka, kuračka (ad kurka), kačačka, božačka, vušačka, Soniečka, Voliečka, Vaniečka, Ženiečka, Ściopačka, Natašačka, Hannačka.
Sufiks -ak- (-jek-) pišacca nie pad naciskam u nazoŭnikach, jakija va ŭskosnych sklonach hubliajuć sufiksaĺnaje a ci je: sšytak – sšytka, pasynak – pasynka, kalasočak – kalasočka, doždžyčak – doždžyčku, pryciemak – pryciemku, alovak – aloŭka, pierašyjek – pierašyjka.
Sufiksy -ik- (-yk-), -nik-, -čyk- pišucca niaźmienna va ŭsich formach sloŭ: konik – konika, stolik – stolika, chlopčyk – chlopčyka, doždžyk – doždžyku, vožyk – vožyka, tearetyk – tearetyka, spadarožnik – spadarožnika, pieŭnik – pieŭnika, daradčyk – daradčyka.
Sufiks -jeń- (-ań-) va ŭskosnych sklonach u adnych nazoŭnikach zachoŭvaje halosny, u druhich jaho hubliaje: vusień – vusienia, pramień – pramienia; alie: vučań – vučnia, ščebień – ščebniu, valasień – valaśnia. Časam dapuskajucca abiedźvie formy: kipień – kipieniu i kipniu.
Sufiksy -čyk- (-čyc-) i -ščyk- (-ščyc-) užyvajucca pry ŭtvareńni nazoŭnikaŭ, jakija nazyvajuć liudziej pavodlie zaniatkaŭ. Sufiks -čyk- (-čyc-) pišacca: kali ŭtvaraĺnaja asnova zakančvajecca na piaredniejazyčnyja d, t, z, s: ab’jezdčyk, dakladčyk, daradčyca, naladčyk, rakietčyk, pierapliotčyca, liotčyk, hruzčyk, vozčyk, rezčyk, pierapisčyk, pierapisčyca (a taksama ŭ adpaviednych prymietnikach: daradčyćki, pierapisčyćki i inš.); kali ŭ kancy ŭtvaraĺnaj asnovy adbyvajecca čarhavańnie [h] – [ž]: pierabiahać – pierabiežčyk, pierabiežčyca, pierabiežčyćki, niaboha – niabožčyk, abciahvać – abciažčyca. Sufiks -ščyk- (-ščyc-) pišacca: kali asnova zakančvajecca na sanornyja r, l, m, n, j: zvarščyk, naborščyca, vuhaĺščyk, madeĺščyk, prybiraĺščyca, atamščyk, paromščyk, bietonščyca, zhonščyk, myjščyk, pajščyk, pajščyca, zabojščyk (a taksama ŭ adpaviednych prymietnikach: naborščyćki, pajščyćki i inš.); paślia spalučeńniaŭ tych ža sanornych z nastupnymi t, h utvaraĺnaj asnovy: pracent – pracentščyca, alimienty – alimientščyk, alimientščyca, kobaĺt – kobaĺtščyk, ciubinh – ciubinhščyk; kali ŭtvaraĺnaja asnova zakančvajecca na hubnyja zyčnyja b, p, m, f i ŭ (z v): rubščyk, harderobščyca, apalubščyk, padkopščyk, skupščyk, skupščyca, paromščyk, litahrafščyk, buntaŭščyk, narychtoŭščyk, paliasoŭščyk, zabudoŭščyk.
Z dapamohaj sufiksaŭ -čyn- i -ščyn- utvarajucca dźvie siemantyčna roznyja hrupy nazoŭnikaŭ: nazoŭniki sa značeńniem peŭnaj hramadskaj z’javy i nazoŭniki sa značeńniem rehijona, abšaru. Sufiks -čyn- pišacca paślia ŭtvaraĺnych asnoŭ, što zakančvajucca na d – t, z – s, ž – š, dž – č: skladčyna (sklad-), spadčyna (spad-), azijatčyna (azijat-), saldatčyna (saldat-), bratčyna (brat-), staraśvietčyna (-śviet-), kazaččyna (kazak-/kazač-), rekrutčyna (rekrut-); Valahodčyna (valahod-), Brestčyna (brest-), Navahrudčyna (navahrud-), Noŭharadčyna (noŭharad-), Suražčyna (suraž-), Dobruščyna (dobruš-), Niamieččyna (niamiec-/niamieč-), Tureččyna (turec-/tureč-), Dabružčyna (dabruž-), Hluščyna (Hlusk: hluch-/hluš-), Hreščyna (Hresk: hrec-/hreš-), Polaččyna (Polack: polat-/polac-/polač-), Sluččyna (Sluck: sluc-/sluč-). Sufiks -ščyn- pišacca paślia ŭtvaraĺnych asnoŭ, što zakančvajucca na hubnyja b, p, m, f, v abo sanornyja n, r, l, j, a taksama ŭ (z v abo l): skupščyna (skup-), ździeĺščyna (ździeĺ-), nieliehaĺščyna (nieliehaĺ-), partyzanščyna (partyzan-), minuŭščyna (minul-/minuŭ-), sub’jektyŭščyna (sub’jektyv-/sub’jektyŭ-), litaraturščyna (litaratur-), vajenščyna (vajen-), kampaniejščyna (kampaniej-), tarabarščyna (tarabar-), tatarščyna (tatar-), kancyliarščyna (kancyliar-), papoŭščyna (papov-/papoŭ-), chavanščyna (chavan-), mitynhoŭščyna (mitynhov-/mitynhoŭ-), cyhanščyna (cyhan-); Braslaŭščyna (braslaŭ-), Homieĺščyna (homieĺ-), Hucuĺščyna (hucuĺ-), Hrodzienščyna (hrodzien-), Smalienščyna (smalien-), Minščyna (min-), Babrujščyna (babruj-), Zeĺvienščyna (zeĺvien-), Mahilioŭščyna (mahilioŭ-), Viciebščyna (vicieb-). Sufiks _-ščyn- pišacca i tady, kali ŭtvaraĺnaja asnova zakančvajecca na zyčny z papiarednim sanornym: intelihientščyna (intelihient-), emihrantščyna (emihrant-), Samarkandščyna (samarkand-).
U prymietnikach i prysloŭjach z laskaĺnym značeńniem: paślia miakkich zyčnych niezaliežna ad miesca nacisku pišacca sufiks -jeńk-: krucieńki, malieńki, cichieńka, paŭniusieńka, utuĺnieńki, nizieńki, bielieńki, borździeńki, chucieńka; paślia ćviordych zyčnych pad naciskam pišacca sufiks -eńk-, a nie pad naciskam -ańk-: daražéńki, staréńki, charóšańki, śviéžańki, dóbrańki, haráčańki.
Padvojenaje nn pišacca ŭ sufiksaĺnaj marfiemie -enn- (-jenn-) u prymietnikach z pavieličaĺnym značeńniem (strašenny, zdaravienny, taŭścienny, chudzienny, vysačenny), u prymietnikach z jakasna-adnosnym značeńniem (dratvienny, brytvienny, dareformienny, abiedzienny, śviaščenny, vohnienny).
Padvojenaje nn pišacca na styku ŭtvaraĺnaj asnovy i sufiksa pamiž halosnymi: kali ŭtvaraĺnaja asnova zakančvajecca na n, a sufiks pačynajecca z hetaj ža litary: dziońnik, imianińnik, siańnik, malińnik, vyhnańnik, dziańnica, abrańnica, padakońnik, końnik, konny, sasońnik, karcinny, dyvizijonny, hartanny, hlybinny, vinny, lietucienny, paddonny, vajenny, viasieńni, niaspynny, biassonny, ajčynny, biaźvinny, niezamienny, praścinny, drenny, dabračynny, parajonny; kali asnova slova zakančvajecca na nn, a sufiks pačynajecca zyčnym n: vanny (nabor), mannyja (krupy); u prymietnikach, utvoranych ad nazoŭnikaŭ na -mia: imienny, imianny, pajmienny, pliemianny, stramianny, ciemianny. Vykliučeńnie: palymiany.
Sufiksy -sk- i -stv- pišucca: kali ŭtvaraĺnaja asnova zakančvajecca na s, to na piśmie spalučeńnie ss pieradajecca adnoj litaraj: matrośki, ruśki, bielaruśki, chakaśki, papuaśki, tunhuśki, laośki, handuraśki, ueĺśki, adeśki, arzamaśki, viĺniuśki, čavuśki, kopyśki, palieśki, zalieśki, pruśki, tbiliśki, kutaiśki, tuniśki, eśkimośki, induśki, pielapanieśki; kali ŭtvaraĺnaja asnova zakančvajecca na d, z, to spalučeńnie ich z sufiksaĺnym s padajecca jak ds, zs: horad – haradśki, liud – liudśki, hramada – hramadstva, susied – susiedśki, parachod – parachodstva, biada – biedstva, Biesiadź – biesiadski; francuz – francuźśki, Kaŭkaz – kaŭkaźśki, Siliezija – silieźśki; u slovach, vytvornych ad asnoŭ slavianskaha pachodžańnia na k, spalučeńnie k z sufiksaĺnym s na piśmie pieradajecca jak c: liaśnictva, mastactva, svajactva, spabornictva, harniaćki, kazaćki, kryžaćki, sakavićki, aśvietnićki, nahliadaĺnićki, slavaćki, haradoćki, bielastoćki, uladzivastoćki, čašnićki; u slovach, utvoranych ad asnoŭ na k nieslavianskaha pachodžańnia, na piśmie zachoŭvajecca spalučeńnie ks: arynokśki, ńju-jorkśki, banhkokśki, buzulukśki, ciurkśki, karakśki, karakalpakśki, kviebiekśki, tadžykśki, uźbiekśki; u prymietnikach, utvoranych ad hieahrafičnych nazvaŭ na -ka, -ki, zyčny k (kali pierad im jość inšy zyčny) u kancy slova pierad sufiksam -sk- źnikaje: krupśki (Krupki), dudzinśki (Dudzinka), cierachoŭśki (Cierachoŭka), jamajśki (Jamajka), viaćki (Viatka); alie: kasablankśki; kali ŭtvaraĺny nazoŭnik zakančvajecca na litary -sk, to sufiks -sk- źlivajecca z imi: Pinsk – pinśki, Hlusk – hluśki, Novasibirsk – novasibirśki, Damask – damaśki, etrusk – etruśki; alie: bask – baskśki; kali ŭtvaraĺnaja asnova slova zakančvajecca na t, c, č, a sufiks pačynajecca zyčnym s, to spalučeńni ts, cs, čs na piśmie pieradajucca praz c zhodna z vymaŭlieńniem: ahienctva, balćki, braćki, advakaćki, saldaćki, labaranćki, parlamienćki, breśćki, biejrućki, pa-farmaliscku, pa-intelihiencku, vydaviectva, kraviećki, ivianiećki, prypiaćki, suećki, pa-spažyviecku, pa-kupiecku, tkaćki, baranavićki, paryćki, hrećki (arech), skrypaćki, čytaćki, pa-dziavocku; kali ŭtvaraĺnaja asnova slova zakančvajecca na ž, š, ch (u tym liku i pry čarhavańni [h] – [ž], [ch] – [š]), a sufiks pačynajecca zyčnym s, to spalučeńni žs, šs u ahuĺnych nazvach pieradajucca toĺki adnym s: tavaryš – tavarystva, charošy – charastvo, mnoh/množ – mnostva, uboh/ubož – ubostva, boh/bož – bośki, ptach/ptaš – ptastva, naš – naśki, a taksama kniažyć – kniastva. U niekatorych vypadkach napisańnie takich sloŭ vyznačajecca pa sloŭniku, čarhavańnie [h] – [ž], [ch] – [š] adsutničaje: Buh – buhśki, Haaha – haahśki, Katanha – katanhśki, kazach – kazachśki, Ciurych – ciurychśki, Karabach – karabachśki, fielach – fielachśki, šach – šachśki, niŭch – niŭchśki, Pieciarburh – pieciarburhśki; u prymietnikach, utvoranych ad ulasnych nazvaŭ i nazvaŭ narodaŭ, spalučeńni žs, šs pieradajucca niaźmienna: Niaśviž – niaśvižśki, Suraž – suražśki, Paryž – paryžśki, Balchaš – balchašśki, latyš – latyšśki, čuvaš – čuvašśki, Volh/Volž – volžśki, čech/češ – češśki, Prah/Praž – pražśki, varah/varaž – varažśki.
Padvojenaje cc pišacca: u infinityvie zvarotnych dziejaslovaŭ: zmahacca, bracca, kupacca, vučycca, prasicca, imčacca; u treciaj asobie adzinočnaha i množnaha liku zvarotnych dziejaslovaŭ: zmahajecca, zmahajucca, biarecca, biarucca, kupajecca, kupajucca, vučycca, vučacca, prosicca, prosiacca, imčycca, imčacca; u ličebnikach adzinaccać – dvaccać, tryccać i vytvornych ad ich: adzinaccaty, dvaccatka, piatnaccacihadovy.